Ankara İli, Gölbaşı İlçesi, Oyaca Mahallesi’nde bulunan Külhöyük, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile Ankara Üniversitesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı adına 2021 Yılından itibaren fakültemiz Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Derya Yılmaz başkanlığında gerçekleştirilmekte olup Başkent Ankara’daki Cumhurbaşkanlığı Kararlı kazı statüsünde tek arkeolojik kazıdır.
Külhöyük, dünyaca tanınan Hitit Kalesi Gavurkale’ye (Haymana, Dereköy) yaklaşık 8 km uzaklıktadır. Höyük yerleşimi, Hititlerin Kilikya kapılarına uzanan askeri ve ticari yol ağı üzerinde yer almaktadır. Külhöyük yaklaşık 250 m uzunluğunda, 150 m eninde ve 22 m yüksekliğinde orta büyüklükte bir höyüktür. Bir Hitit kenti (M.Ö. II. Bin) olan Külhöyük’te yaşam günümüzden 5000 yıl kadar önce (M.Ö. III. Bin) Hattiler zamanında başlamıştır. Anadolu ve Mezopotamya’da ele geçen çivi yazılı belgeler ışığında Hattiler’in Orta Anadolu’da günümüzden 5000 yıl önce yaşamış bir krallık olduğu bilinmektedir. Hattiler’den sonraki dönemde Orta Anadolu’da bir imparatorluk kuran Hititler zamanında kiklopien sur duvarları ve üç adet potern yapısı ile birlikte kazısı yarım kalmış monumental bir yapı kentin önemine ışık tutmaktadır. Ayrıca yerleşimde ele geçen ithal silindir Mitanni ile Hitit hiyeroglif işaretleri içeren bir mühür baskısı (Bulla) kültürel ilişkileri ve yerleşimin yol ağındaki önemini göstermektedir. Ankara’dan güneye Mezopotamya ve Suriye’ye ulaşan Kilikya Kapıları’na (Adana) uzanan yol ağı üzerinde bulunan önemli bir Hitit yerleşimidir.
1978 yılında kaçak kazılar sonucunda tespit edilen Külhöyük’te 1992 yılında arsanın kamulaştırılması yapılarak aynı yıl Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kurtarma kazılarına başlanmıştır. Külhöyükte 1992-2006 yılları arasında 14 sezon boyunca Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından kurtarma kazısı yapılmıştır.
Ankara’da şu anda kazısı yapılan tek Hitit kenti olan Külhöyük’te Hitit Arkeolojisi alanında önemli bulguların açığa çıkması beklenmektedir. Kazı çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Üniversitesi ve Gölbaşı Belediyesi tarafından desteklenmektedir.
