Günümüzde Aydın ili, Sultanhisar ilçesi sınırlarında yer alan, Karia Bölgesi’nin önemli kentlerinden Menderes Nysa’sı olarak da adlandırılan kentteki ilk araştırma ve kazı çalışmaları, 1907-1909 yılları arasında W. Von Diest başkanlığındaki Alman, Kurtuluş Savaşı yıllarında 1921-1922’de K. Kourouniōtēs başkanlığındaki Yunan ekipler tarafından yürütülmüştür. 1960’larda İzmir Müzesi, 1980’li yıllarda Aydın Müzesi, 1990-2010 yılları arasında Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Vedat İdil başkanlığında, Prof Dr. Musa Kadıoğlu’nun başkan yardımcılığında yürütülen kazı ve restorasyon çalışmaları 2012-2016 yılları arasında Aydın Müze Müdürlüğü başkanlığında, Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner’in bilimsel danışmanlığında devam etmiştir. 2016 yılından itibaren Nysa kazı, araştırma ve restorasyon çalışmalarına Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izin ve maddi destekleriyle, Kültür Bakanlığı ve Ankara Üniversitesi adına Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner başkanlığında, Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Peker’in başkan yardımcılığında devam edilmektedir. Menderes Nehri’nin kuzeyinde, nehrin oluşturduğu bereketli havzada, Cevizli – Aydın (Messogis) dağlarının güneyindeki korunaklı yamaçta kurulmuş olan Nysa, Roma İmparatorluk Dönemi’nde Asia Eyaleti’nin önemli kentleri arasında yer alır. Antik dönemde yoğun olarak kullanılan Anadolu’nun iç bölgelerinden gelerek Karia ve İonia Bölgeleri’nin diğer kentlerine giden önemli bir ulaşım, ticaret yolu Nysa’dan geçmektedir.Antik kaynaklardan Hellenistik Dönem’de, MÖ 3. yüzyılda kurulduğu öğrenilen Nysa, özellikle Roma Dönemi’nde oldukça gelişmiş bir kent haline gelmiştir. Strabon (MÖ. 64-MS. 24) ve Bizanslı Stephanos’un (MS. 6. yy.) anlattıklarından, kuruluşu hakkında bilgi edindiğimiz Nysa ilk olarak Athymbra ismiyle kurulmuştur. Nysa önemli bir eğitim ve kültür kenti olup Amasyalı ünlü coğrafyacı Strabon eğitimini Nysa’da sürdürmüştür. Strabon Coğrafya adlı eserinde (Geographica XIV, 649) kenti, hızlı akan ve derin bir boğaz oluşturan dereyle ikiye ayrılmış, çifte kent olarak tanımlayıp, kentteki yapıları anlatmaktadır.
