Türkiye’nin ilk araştırma amaçlı elektron hızlandırıcısına dayalı ışınım kaynağı merkezi olan Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı TARLA’da yerli ve milli imkânlarla geliştirilen elektron hızlandırıcısı devreye alındı.
Uluslararası adı “Turkish Accelerator and Radiation Laboratory”, kısa adı ise uluslararası ismin baş harflerinden oluşan TARLA olan Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarında yerli ve milli imkânlarla geliştirilen elektron hızlandırıcısının devreye alınması sebebiyle Ankara Üniversitesi Gölbaşı 50. Yıl Yerleşkesinde tören düzenlendi. Tören, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Çetin Ali Dönmez, Milli Eğitim Bakan Yardımcısı Celile Eren Ökten, TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal, Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar, ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Mustafa Verşan Kök, bakanlık bürokratları, akademisyenler ve araştırmacıların katılımıyla gerçekleşti.
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, törende yaptığı konuşmada, Faz-1 20 meV (em-ivi) demet hattıyla, yerli donanım ve yetkinlikleriyle Türkiye’nin süper iletken elektron hızlandırıcı teknolojisine sahip dünyadaki 4 ülke arasında yer almasını sağlayacak tesisin ülkeye ve millete hayırlı olmasını diledi.
Bilgiyi üretme ve uygulamaya geçirme kapasitesinin geliştirilmesinde ve yüksek katma değerli ürün ve hizmetleri destekleyecek nitelikte AR-GE ve yenilik faaliyetlerinin artırılmasında araştırma altyapılarının önemine dikkati çeken Kacır, sağlık teknolojilerinden nanomalzemelere, güneş enerjisi teknolojilerinden astrofizik ve uzay gözlemlerine, birçok alanda faaliyet gösteren araştırma altyapılarını ülkenin bilim temelli kalkınmasında itici güç olarak gördüklerini kaydetti.
Araştırma altyapılarının her birinin etkin AR-GE yönetim kapasitesine sahip, ülke için öncelikli ve kritik alanlarda araştırmalar yapan, nitelikli AR-GE personelini bünyesinde bulunduran merkezler olduklarını ifade eden Kacır, “Kamu kaynaklarıyla kurulmuş ve desteklenmeye devam eden bu ulusal araştırma altyapılarımızın ülkemizin ihtiyaç duyduğu teknoloji başlıklarında bilgi, teknoloji ve insan kaynağı geliştirme performanslarını Araştırma Altyapıları Komisyonumuz koordinasyonunda yakından takip ediyoruz” dedi.
“TARLA, Elektron Hızlandırma Kabiliyetini Ülkemize Kazandırdı”
Bakan Kacır, söz konusu komisyonun 2017’den bugüne yeterliklerini onayladığı 10 ulusal araştırma altyapısında, Türkiye’nin aydınlık geleceğine ışık tutacak 800’e yakın nitelikli AR-GE personelinin görev yaptığını ifade etti.
Araştırma altyapılarının geçen yıl 360’tan fazla proje yürüttüğünü ve 549 etki faktörü yüksek yayın gerçekleştirdiğini anlatan Kacır, yürütülen çalışmalarda 500’den fazla stajyer ve proje bursiyerinin yer aldığını belirtti. Kacır, bu durumun Türkiye’nin bilim ve teknoloji odaklı kalkınma yolculuğunda araştırma altyapılarının önemini gösterdiğine işaret ederek, şunları kaydetti:
“Önümüzdeki dönemde üretilen bilginin ticarileşmesine dönük çalışmalarımızı hızlandıracağız. Kamu kaynaklarını araştırma altyapılarımız bünyesinde yürütülen çalışmaların hizmetine sunmaya devam edeceğiz. 2017’den bu yana komisyonumuz onayıyla toplam 2 milyar 284 milyon lira ödenek aktardık. 2024 için 926 milyon lira ödenek tahsisi yapıldı. Bu araştırma altyapılarından biri de bugün açılışını yaptığımız TARLA. Devletimizin bugüne kadar 35 milyon Euro kaynak tahsis ettiği TARLA, süper iletken hızlandırma teknolojisini kullanarak elektron hızlandırma kabiliyetini ülkemize kazandırdı.”
“TARLA Bilimsel Çalışmaların Önünü Açacak”
TARLA’nın yaptığı bilimsel çalışmaların “en küçüğün doğası”nı anlatacağını, dolayısıyla “en büyüğün” işleyişi hakkında ipuçları vereceğini belirten Kacır, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Işık hızında elektronların üretimi gibi sahip olduğu teknoloji altyapısı ve yeteneğiyle TARLA, uygulamalı temel bilim ve mühendislik dallarında araştırmaların önünü açacak. Özellikle elektron hızlandırıcısıyla radyasyon yönetiminde elde edeceğimiz bilgi birikimi ve kabiliyetler, sağlık gibi birçok öncelikli alanda ulusal ihtiyaçlarımıza cevap verecek. Kanser hastalarının tedavilerinde önemli bir aşama olan ve ‘ışınlama tedavisi’ olarak bilinen tıbbi yöntemin temelinde, hızlandırıcı teknolojilerle geliştirilen ve kanserli bölgelere yüksek hassasiyetle radyasyon verilmesine imkân tanıyan ‘medikal linak’ sistemleri yer alıyor. TARLA artık yerli medikal linak tasarımı ve üretimini yapabilecek ulusal bir araştırma tesisi haline gelecek. Hızlandırıcımızda, ayrıca havacılık ve uzay sanayisinin ihtiyaç duyduğu yüksek radyasyon ve ısı gibi zorlayıcı dış faktörlere dayanıklı özgün malzemelerin ülkemizde test edilmesi, geliştirilmesi ve üretilmesinde yararlanılabilecek. Devreye aldığımız elektron hızlandırıcısı tüm fazlarıyla tamamlandığında parçacık fiziği, nükleer fizik, biyoteknoloji ve nanoteknoloji, genetik, malzeme, endüstri, metroloji, çevre, kimya, ilaç, maden, enerji, savunma, uzay, iletişim gibi pek çok alanda araştırma, eğitim ve uygulama imkânı sağlayacak.”
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Türkiye’nin, öncül teknolojilerin geliştirilmesi için altyapı imkânı sağlayacak olan yüksek teknolojiye sahip tesisin kurulumunun en kritik aşaması olan Faz-1 elektron hızlandırıcısının devreye alınmasıyla hızlandırıcı teknolojilerine dayalı bilimsel kapasitesinin gelişimi için önemli bir eşiği aştığını söyledi.
“AR-GE Çalışmalarına Hız Kazandıracağız”
TARLA bünyesinde araştırmacıların halihazırda 2’si Avrupa Birliği (AB), 9’u da TÜBİTAK destekli olmak üzere 11 proje yürüttüğünün altını çizen Kacır, Ürdün’de yer alan ve Orta Doğu’nun sinkrotron tesisi barındıran ilk büyük uluslararası araştırma merkezi SESAME’de, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumunca (TENMAK) sürdürülen projede, Türk x-ışını demet hattının üretim, kurulum ve ilk işletim sürecinin tamamının TARLA tarafından yürütüldüğünü dile getirdi.
Kacır, TARLA’nın hızlandırıcısının tam kapasiteyle devreye alınması için tüm gerekli desteği sağlamaya devam edeceklerini belirterek, şöyle devam etti:
“Yürütülen öncül ve özgün AR-GE çalışmalarına hız kazandıracağız. Enerji hesaplamalarından güvenliğe pek çok alanda kamu, özel sektör ve üniversitelerimizle yürütülecek nitelikli projelerle, yayın ve patent sayılarımızı artıracağız. TARLA, bünyesindeki karakterizasyon, lazer, çevre ve biyoteknoloji laboratuvarıyla Türk bilimine katkı sağlamak için çalışmalarına devam edecek, kendi öz yeterliliğini sürdürebilir hale getirecek.”
Milli Teknoloji Hamlesi vizyonu doğrultusunda, bugün açtıkları merkez gibi yeni araştırma altyapılarıyla teknolojinin takipçisi değil, teknolojiye yön veren bir ülke olma yönündeki kararlılıklarını sürdüreceklerini vurgulayan Bakan Kacır, “Bilime ve bilimsel araştırmalara en üst düzeyde kıymet vermeye devam ederek, ülkemizin kritik teknolojileri milli olarak geliştirebilmesi, yüksek teknoloji alanlarında rekabetçi ürün ve hizmetler sunması için sahip olduğu yetkinlikleri daha ileriye taşıyacağız” ifadelerini kullandı.
Kacır, bilim insanlarının, Türkiye’deki uygun şartlar ve desteklerle bilim dünyasında öncü ve yenilikçi çalışmalarıyla adlarından söz ettirmeye devam edeceklerini de söyledi.
Türkiye’de bilimsel araştırma kapasitesini geliştirmek üzere hayata geçirdikleri her bir yatırımı, her bir projeyi bu inançla gerçekleştirdiklerini vurgulayan Kacır, konuşmasını şu sözlerle tamamladı:
“Bundan sonra da aynı inanç ve kararlılıkla yolumuza devam edeceğiz. Bütün bu kritik altyapıların Türkiye’ye kazandırılmasında ve Cumhuriyetin ikinci asrını Türkiye Yüzyılı yapma yolunda bilim temelli kalkınma çalışmalarımıza en güçlü şekilde destek veren, bizleri cesaretlendiren Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’a şükranlarımızı sunuyoruz. Onun güçlü ve sağlam iradesi olmasaydı Türkiye’nin bu asırlık atılımları gerçekleştirmesi mümkün olmazdı.”
“Çok Gururlu Bir Günü Hep Birlikte Yaşıyoruz”
Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar ise, bugün çok gururlu bir günü hep birlikte yaşadıklarını ifade etti.
“Bundan sonra her daim gündeme getireceğimiz çok önemli bir kazanımı beraberce paylaşacağımız bir törende bir aradayız” diyen Ünüvar, “Ülkemizin geleceğine atılan her adım çok kıymetlidir. Geleceğin temellerine döşenen her taş sağlam yarınlar için çok özeldir. Bu bağlamda Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarının kurucu üniversitesi olarak bugün elektron hızlandırıcımızı devreye alma töreninde sizlerle bir araya gelmenin huzurunu ve gururunu yaşıyoruz” ifadelerini kullandı.
“Tarlada izi olmayanın harmanda yüzü olmaz” atasözünü hatırlatan Ünüvar, “Burası başka bir TARLA. Türkiye’nin önemli bir tarım ülkesi olduğunu biliyoruz ama Türkiye’nin aynı zamanda önemli bir ileri teknoloji ülkesi olduğunu da ispatlayan bir TARLA. Hakikaten bu TARLA’da çok arkadaşımızın emeği var. Onlara ayrı ayrı teşekkür ediyorum” dedi.
6550 altyapı projelerinin 2006’da başlayan bir süreç olduğunu aktaran Ünüvar, şöyle devam etti:
“O zamanki DPT projesiyle, çok önemli bir Türk Hızlandırıcı Merkezi ve test laboratuvarları projesiyle başlıyor ve daha sonra Hızlandırıcı Enstitümüz kuruluyor. Sonra TARLA’nın kurucu üniversitesi olarak da Ankara Üniversitesi belirleniyor. Yönetim kurulu oluşuyor ve sonra da 2015 yılından itibaren de Ankara Üniversitesi koordinatörlüğünde 14 üniversitemiz, 156 araştırmacımız ile bu değerli proje başladı. Belki şu anda Türkiye’nin bir projesi gibi görünüyor ama uluslararası boyutta da çok önemli etkileri var. Şubat ayında YÖK Başkanımız ile yaptığımız Ürdün ziyaretimizde de orada gururla gördük ki SESAME’nin demet hattının kurulumunda Türk araştırmacılar rol alıyor. Hakikaten TARLA aynı zamanda teknoloji ihracatında da önemli rol oynuyor.”
Ankara Üniversitesini “devletin fikir mutfağı” olarak gördüklerini belirten Ünüvar, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bizde çok fazla bilgi üretimi var. Devletimizin icra kabiliyeti ile bunu buluşturabildiğimiz ölçüde önemli işler yapabildiğimizi gösteriyoruz. TARLA da bunun en temel ispatlarından birisidir. O sebeple Ankara Üniversitesi olarak burada etkin rol almış olmanın, al bayrağımızı daima daha yukarıya doğru taşıyor olmanın gururunu, onurunu yaşıyoruz. İnşallah bu birlik ve beraberliğimiz devam ettiği sürece daha büyük başarılara da imza atacağız. Ben bu vesileyle bizi daima destekleyen, teknolojinin her alanında destekleyen başta Sayın Cumhurbaşkanımız olmak üzere bakanlarımıza, bakanlıklarımıza, bürokratlarımıza ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Bu vesileyle, bir kez daha ulusal araştırma altyapı projelerimizden olan Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı TARLA bünyesinde hızlandırıcı fiziği alanında yerli ve milli imkânlarla geliştirilen elektron hızlandırıcısının ülkemize, milletimize, bilime ve insanlığa hayırlı olmasını diliyorum.”
“Serbest Elektron Lazerinin Elde Edileceği Günler Çok Yakın”
Ankara Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Hasan Serdar Öztürk de araştırma alt yapısının önceliğinin 6550 Sayılı Kanun’un temel amaçlarından olan teknoloji geliştirilmesi ve bilgi üretimine çok önemli katkı sağlamak olacağını ifade etti. Yerli ve milli imkânlarla geliştirilen elektron hızlandırıcısını ülkemize kazandırmanın gururu ve mutluluğunu hep birlikte yaşadıklarının altını çizen Öztürk, “Bu başarının sağlıktan savunmaya, imalattan uzaya, gıdadan madene kadar birçok sektöre sağlayacağı katma değeri, altyapımızın tamamlanması durumunda göreceğimiz günleri heyecanla ve sabırsızlıkla bekliyoruz. Bu ilk aşamadan sonra 40 milyon elektronvoltun elde edileceği, elektron demetinin elde edileceği ikinci aşama ve nihai hedefimiz altyapının kurulumunun tamamlanacağı serbest elektron lazerinin elde edileceği günler çok yakın. Plan dahilinde her şey ilerliyor. Bu gelişmenin vatanımıza ve milletimize hayırlı olmasını diliyorum” dedi.
Bakan Kacır ve beraberindekiler, aile fotoğrafı çektirilmesinin ardından tesisi gezdi.
https://x.com/AnkaraUni/status/1788226672661336091?t=UDJ1jAPt-BYD9sGNPxrQeQ&s=35
